5 rzeczy, o których musisz wiedzieć zatrudniając kierowców

Zatrudnienie kierowcy wiąże się z wieloma istotnymi procedurami, które wpływają na bezpieczeństwo i zgodność z przepisami. Pracodawca musi mieć pewność, że kandydat posiada odpowiednie uprawnienia, umiejętności, doświadczenie oraz spełnia wszelkie wymogi prawne. Szczególną uwagę powinni zachować przedsiębiorcy zatrudniający kierowców samochodów ciężarowych oraz autobusów, ponieważ w ich przypadku pojawiają się dodatkowe aspekty, które należy wziąć pod uwagę. W artykule omówimy pięć najważniejszych rzeczy, o których musisz wiedzieć, zatrudniając kierowcę w transporcie drogowym, skupiając się na przewozach pojazdami ciężarowymi kat. C, C+E oraz autobusami. Od weryfikacji uprawnień, przez obowiązkowe badania, po zarządzanie dokumentacją – te kwestie mają kluczowe znaczenie dla bezpiecznego i zgodnego z prawem przewozu.

Prawo jazdy to nie wszystko

Nietrudno się domyślić, że podstawowym zadaniem każdego kierowcy jest prowadzenie pojazdu, wobec czego każda osoba zwracająca swoją zawodową karierę w tę stronę powinna dysponować dokumentem uprawniającym do kierowania pojazdem odpowiedniej kategorii. Jednak zaskakująco wielu kandydatów nie zdaje sobie sprawy, że – oprócz posiadania prawa jazdy – należy spełnić kilka dodatkowych wymogów.

Przedsiębiorcy podlegający stosowaniu Ustawy o transporcie drogowym powinni podczas rekrutacji uwzględnić wymagania określone w treści – konkretnie w art. 39a. Zgodnie z nim oprócz prawa jazdy kierowca samochodu ciężarowego kat. C, C+E (C1, C1+E) oraz autobusu powinien posiadać także świadectwo kwalifikacji zawodowej po ukończonej kwalifikacji wstępnej lub szkoleniu okresowym potwierdzone wpisem kodu 95 do prawa jazdy lub karty kwalifikacji kierowcy. Potocznie przyjęło się mówić, że kierowca musi ukończyć – adekwatnie do rodzaju wykonywanej pracy – szkolenie na przewóz rzeczy lub przewóz osób. W czasie jego trwania omawiane są zagadnienia formalne oraz praktyczne, które mają przygotować go do realizowania swoich obowiązków służbowych zgodnie z przepisami. Posiadanie świadectwa kwalifikacji zawodowej potwierdza ukończenie takiego szkolenia.

W treści przytoczonego art. 39a Ustawy o transporcie drogowym znajduje się również informacja, że kierowca nie może mieć przeciwwskazań zdrowotnych ani psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Przed rozpoczęciem pracy musi on zatem przejść badania lekarskie i psychologiczne, które potwierdzą jego zdatność do podjęcia zatrudnienia. Aktualnie takie badania kierowca musi zrealizować przed rozpoczęciem szkolenia zawodowego, więc najprawdopodobniej, jeżeli uzyskał on świadectwo, to posiada także ważne orzeczenia lekarskie i psychologiczne. Zarówno kursy jak i badania kierowcy powinni wykonywać cyklicznie co 5 lat – z wyjątkiem osób, które ukończyły 60 lat, ponieważ wówczas badania należy wykonywać nie rzadziej niż co 30 miesięcy. Szkolenie dalej zachowuje swoją 5-letnią ważność.

Warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 39l ustawy, pracodawca powinien przechowywać kserokopię zarówno świadectw kwalifikacji zawodowej jak i orzeczeń lekarskich i psychologicznych zatrudnianych kierowców. Dopuszczenie do pracy kierowcy, który nie ukończył kwalifikacji lub szkolenia okresowego może doprowadzić do nałożenia na przedsiębiorcę kary w wysokości 1500 PLN.

Tachograf – podstawowe narzędzie w pracy kierowcy

Zarówno krajowe jak i międzynarodowe przepisy szczegółowo regulują wymiar czasu pracy kierowców, dopuszczalne limity prowadzenia pojazdu, czy minimalne przerwy i odpoczynki, które powinien wykonać kierowca. Ma to na celu normalizację warunków socjalnych, uczciwą konkurencję rynkową oraz – przede wszystkim – zapewnienie  bezpieczeństwa drogowego. W celu skutecznego egzekwowania przestrzegania przepisów Rozporządzenia (WE) 561/2006, wprowadzono obowiązek instalowania w pojazdach urządzeń rejestrujących – tachografów, za pomocą których kierowcy zapisują dane na temat swojej bieżącej aktywności w ciągu pracy. Znaczna większość wykorzystywanych dziś urządzeń to tachografy cyfrowe, które do rejestrowania informacji wymagają, by kierowca posiadał kartę kierowcy.

Na jej podstawie kierowca jest rozliczany z przestrzegania przepisów, dlatego też prawo rygorystycznie podchodzi do naruszeń w zakresie korzystania z karty do tachografu lub po prostu jej nieposiadania.

Przedsiębiorca, zatrudniając kierowcę, powinien upewnić się zanim wyśle go w trasę, że ten posiada jedną, własną, ważną kartę kierowcy, ponieważ w przeciwnym razie grozi mu kara w wysokości 2000 PLN.

Karta kierowcy spełnia jednak nieco więcej funkcji. Zapisane na niej informacje powinny być pobierane przez pracodawcę regularnie, z częstotliwością nie mniejsza niż co 28 dni a następnie przechowywane przez kolejny rok do celów kontrolnych w siedzibie firmy. Oprócz tego jednak dane z karty są podstawą do sporządzenia ewidencji czasu pracy kierowcy, której brak może oznaczać kolejne 1000 do nawet 8000 PLN grzywny. Dane z tachografu (oraz ewidencja) stanowią także podstawę do rozliczenia wynagrodzenia, co jest szczególnie istotne dla kierowców pracujących w transporcie międzynarodowym, dlatego też nie można bagatelizować obowiązków posiadania karty kierowcy i rejestrowania aktywności.

Znajomość przepisów o czasie pracy kierowców oraz umiejętność prawidłowej obsługi tachografu to fundamentalne cechy charakteryzujące kierowców zawodowych, jednak mimo to w codziennej pracy zdarzają się błędy. Bardzo często nagromadzenie naruszeń z tym związanych prowadzi do wysokich kar. Dlatego też przedsiębiorcy powinni zapewnić swoim pracownikom warunki umożliwiające przestrzeganie norm. Zatrudniając kierowcę, warto jest zweryfikować jego znajomość przepisów oraz obsługi tachografu a w razie potrzeby rozważyć skierowanie go na szkolenie w tym zakresie.

Zatrudnienie kierowcy spoza Unii Europejskiej – świadectwo kierowcy

W obliczu wysokiego niedoboru kierowców na rynku pracy coraz większa liczba firm decyduje się na zatrudnianie obcokrajowców, w szczególności osób pochodzących z państw nienależących do Unii Europejskiej. Zanim dojdzie do legalnego zawarcia umowy, konieczne jest przejście szeregu procedur dotyczących umożliwienia takiej osobie dostępu do rynku pracy. Niekiedy jednak nie wystarcza to do wysłania kierowcy w trasę, nawet jeżeli ten spełniałby wszystkie wymogi, o których mowa we wspomnianym wcześniej art. 39a Ustawy o transporcie drogowym. Przewoźnicy, którzy zamierzają korzystać z usług osób pochodzących z krajów trzecich w transporcie międzynarodowym, powinni najpierw uzyskać dla nich świadectwo kierowcy. Wymóg ten wynika z rozporządzenia (WE) 1072/2009 i dotyczy międzynarodowego przewozu towarów pojazdami, których DMC przekracza 2,5t.

Świadectwo jest dokumentem potwierdzającym, że kierowca jest legalnie zatrudniony przez przedsiębiorstwo, na rzecz którego wykonuje przewóz. Do jego uzyskania wymagane jest, by firma posiadała licencję wspólnotową, zatrudniła danego kierowcę oraz zgłosiła go do ubezpieczenia społecznego. Sam kierowca powinien także spełniać warunki określone w ustawie (np. powinien posiadać wpis kodu 95 do prawa jazdy lub karty kwalifikacji kierowcy, jeśli jest wymagany). Dopiero wówczas przedsiębiorca składa wniosek do Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego, który weryfikuje wszystkie kryteria i wydaje świadectwo. Jego oryginał przekazywany jest kierowcy, który w razie kontroli okazuje go odpowiednim służbom, a wypis ze świadectwa pracodawca przechowuje w swojej siedzibie.

Z obowiązku dysponowania świadectwem kierowcy zwolnieni są pracownicy, którzy posiadają obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego. Dysponowanie krajowym prawem jazdy czy też zezwoleniem na pobyt czasowy lub stały nie stanowią podstawy do zwolnienia z konieczności uzyskania świadectwa.

Limit czasu pracy kierowcy pracującego u kilku pracodawców

Kierowcy, patrząc przez pryzmat obejmujących ich regulacji prawnych, są szczególną grupą zawodową a wyjątkowo złożoną kwestią są zagadnienia związane z ich czasem pracy. W przeciwieństwie do innych profesji, kierowcy są także ograniczeni w zakresie świadczenia swoich usług na rzecz kilku podmiotów. Obowiązujące ich bowiem normy określone w Ustawie o czasie pracy kierowców ustalają m.in. maksymalny tygodniowy czas pracy, który w pojedynczym tygodniu nie powinien przekraczać 60 godzin, zaś w przyjętym okresie rozliczeniowym nie może wynosić więcej niż średnio 48 godzin na tydzień. Jest to stały limit, który obowiązuje niezależnie od tego, dla ile firm pracuje kierowca. Oznacza to, że praktycznie niewykonalne w tym zawodzie jest pełnowymiarowa praca na rzecz 2 pracodawców. Powyższa norma obowiązuje kierowców niezależnie od charakteru zatrudnienia i obejmuje zarówno umowę o pracę, umowę zlecenie czy kierowców samozatrudnionych.

Dla umożliwienia egzekwowania tego zapisu przedsiębiorcy zatrudniający kierowcę powinni uzyskać od niego na piśmie oświadczenie o wymiarze zatrudnienia u innego pracodawcy tudzież przeciętnej liczbie godzin wykonywanych przewozów lub pozostałych czynności na podstawie innej niż stosunek pracy. Obowiązek ten nakłada art. 24 Ustawy o czasie pracy kierowców, niezależnie od tego czy dana osoba jest faktycznie zatrudniona w drugiej firmie. W takim wypadku również należy złożyć stosowne oświadczenie.

Pracodawca może także zakazać kierowcy jednoczesnego zatrudnienia w innym miejscu, co ma na celu umożliwienie egzekwowania przepisów oraz planowania pracy w sposób nienaruszający obowiązującego prawa i nienarażający przedsiębiorcy na sankcje. Taki zakaz musi jednak być uwarunkowany względami bezpieczeństwa lub koniecznością zapewnienia przestrzegania przepisów socjalnych w transporcie.

Przed zatrudnieniem kierowcy wskazane jest przeanalizowanie, jaki system czasu pracy będzie w danej sytuacji najbardziej korzystny. Znaczna część przedsiębiorców nie przywiązuje do tego faktu należytej uwagi, decydując się na podstawowy system czasu pracy, który najczęściej generuje dla nich dodatkowe koszty związane z pojawiającymi się nadgodzinami. W dużej części przypadków najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest stosowaniem systemu równoważnego.

Rodzaj umowy ma znaczenie

Ostatnią kwestią, która zostanie poruszona w tym artykule jest dobór odpowiedniej formy zatrudnienia. Ma ona bowiem kluczowe znaczenie dla charakteru współpracy z kierowcą, wysokości oferowanego wynagrodzenia oraz będzie też decydować o wysokości kosztów związanych zatrudnieniem. Charakter umowy, jaka wiąże przedsiębiorcę z osobą realizującą przewóz, nie jest także bez znaczenia w kontekście prawa, które w pewnych sytuacjach wymaga zachowania konkretnej formy.

Najbardziej adekwatną formą zatrudnienia dla większości przypadków jest umowa o pracę – w końcu kierowca w okresie jej obowiązywania wykonuje przydzielone mu zadania w imieniu pracodawcy z wykorzystaniem jego pojazdu i innego sprzętu technicznego. Takie rozwiązanie niesie za sobą szereg obowiązków i przywilejów określonych w kodeksie pracy. Nie jest to jednak jedyna możliwa opcja. Kierowcy wykonujący pojedyncze przewozy na rzecz danego przedsiębiorstwa mogą być zatrudniani w oparciu o umowę zlecenie. Nie jest to najlepsza forma w przypadku długotrwałej współpracy, jednak idealnie nadawać się będzie, kiedy zachodzi konieczność zatrudnienia kierowcy w celu wykonania konkretnego kursu. Warto przy tej okazji zaznaczyć, że – w myśl obowiązującej linii orzeczniczej – stosowanie umów o dzieło w przypadku tego typu zleceń nie powinno mieć miejsca.

Drugim, za umową o pracę, najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest zatrudnianie kierowców, którzy swoje zadania wykonują w ramach własnej działalności, realizując dla przewoźnika usługi kierowania pojazdem. Popularne „samozatrudnienie” posiada wiele cech tożsamych z umową zlecenia, jednak zasadnicza różnica dotyczy rozliczenia pomiędzy kierowcą a przewoźnikiem, które odbywa się na podstawie faktury za wykonaną usługę. Decydując się na takie rozwiązanie, należy wziąć jednak pod uwagę, aby zawarta umowa nie nosiła znamion ukrytej umowy o pracę a funkcjonowanie kierowcy odpowiadało cechom prowadzenia działalności gospodarczej – np. to samozatrudniony powinien ponosić odpowiedzialność za wykonywane obowiązki, odpowiadając przed kontrahentami przewoźnika.

Niezależnie jednak od rodzaju zawartej umowy, przedsiębiorca, w imieniu którego wykonywany jest transport, nie sceduje niektórych obowiązków na zleceniobiorcę czy kierowcę pracującego na własnej działalności. To przewoźnik powinien dbać m.in. o pobieranie danych z karty kierowcy i tachografu, sporządzać ewidencję czasu pracy kierowców, czy też delegować ich do pracy za granicę. W przeciwieństwie do wielu innych branż, kierowcy niebędący pracownikami, podlegają przepisom o czasie pracy na zasadach analogicznych, co ci będący „na etacie”. Nie można w tym zakresie liczyć na żadne preferencje.

W niektórych przypadkach obowiązujące prawo wymaga zachowania konkretnej formy zatrudnienia. Przedsiębiorstwa wykonujące przewozy na potrzeby własne, nie mogą bowiem korzystać z usług kierowców na podstawie umowy zlecenie czy też pracujących na własnej działalności. Ustawa o transporcie jasno określa, że transport niezarobkowy może być wykonywany przez pracowników, co wyklucza pozostałe rodzaje umów.

Jak zatrudnić kierowcę?

Omówione elementy stanowią jedynie część rzeczy, o których należy pamiętać przy zatrudnieniu kierowcy. Na poprawny przebieg całego procesu składa się wiele drobnych elementów, z których żadnego nie należy lekceważyć. Każda sytuacja powinna być rozpatrywana indywidualnie pod kątem obowiązującego prawa: m.in. Ustawy o transporcie drogowym, Ustawy o czasie pracy kierowców, czy Kodeksu pracy. Oprócz wymogów formalnych istotne znaczenie mają także umiejętności i doświadczenie danego kierowcy, które wydatnie wpływają na jakość jego pracy. W końcu zatrudnianie kierowców w transporcie drogowym to nie tylko kwestia spełnienia formalnych wymagań, ale także dbanie o bezpieczeństwo i efektywność działania firmy a świadome i dokładne podejście do procesu rekrutacji kierowców pozwala uniknąć niepotrzebnych problemów.