Czy spedycja musi wyznaczyć doradcę ADR?

W branży transportowej i logistycznej przepisy dotyczące przewozu towarów niebezpiecznych są niezmiernie istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa na drogach oraz ochrony środowiska. Jednym z kluczowych elementów tych przepisów jest obowiązek wyznaczenia doradcy ADR (Dangerous Goods Safety Adviser, DGSA), który ma na celu wspieranie przedsiębiorstw w bezpiecznym przewozie takich ładunków. W artykule omówimy, z czego wynika obowiązek wyznaczenia doradcy ADR, jakie role pełnią poszczególni uczestnicy przewozu towarów niebezpiecznych, a także czy spedycja, będąca integralną częścią procesu transportowego, musi również wyznaczyć takiego doradcę. Przeanalizujemy obowiązki spedytorów, różnice między umową spedycji a umową przewozu oraz potencjalne konsekwencje niewyznaczenia doradcy ADR.

Z czego wynika obowiązek wyznaczenia doradcy?

Obowiązek wyznaczenia doradcy ADR w firmie wynika z umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) i ustawy o przewozie towarów niebezpiecznych. Zgodnie z umową ADR: „Każde przedsiębiorstwo, którego działalność obejmuje nadawanie lub przewóz drogowy towarów niebezpiecznych lub związane z nim pakowanie, załadunek, napełnianie lub rozładunek powinno wyznaczyć jednego lub więcej doradców do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych, odpowiedzialnego za wspieranie działań zapobiegającym zagrożeniom dla osób, mienia i środowiska, związanych z taką działalnością”. Podobny zapis znajduje się również w przytoczonej ustawie, która nakłada obowiązek wyznaczenia doradcy przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych na swój koszt. Właściwość doradcy określa zakres dokonywanego przewozu lub czynności z nim związanych określonych w umowie ADR.

Kto uczestniczy w przewozie towarów niebezpiecznych i jakie ma obowiązki?

Głównymi uczestnikami przewozu są nadawcy, przewoźnicy oraz odbiorcy. Ponadto w przemieszczaniu towarów niebezpiecznych występują inni uczestnicy przewozu: załadowcy, pakujący, napełniający, użytkownicy kontenera-cysterny lub cysterny przenośnej, rozładowcy. Na każdego z nich umowa ADR nakłada ściśle określone obowiązki, a tym wspólnym jest wyznaczenie doradcy. Warto zaznaczyć, że zgodnie z umową ADR: „Obowiązki w zakresie bezpieczeństwa przypisane do kilku uczestników przewozu mogą być wykonywane przez jedno przedsiębiorstwo. Podobnie, czynności i odpowiadające im obowiązki w zakresie bezpieczeństwa, przypisane do jednego uczestnika przewozu, mogą być wykonywane przez kilka przedsiębiorstw”.

Jaką rolę pełni spedytor?

Spedytorem może być przedsiębiorstwo w zakresie działalności którego mieści się wysyłanie i odbiór przesyłek albo dokonywanie innych czynności związanych z ich przewozem. Usługi spedycyjne mają więc charakter fachowej pomocy w obsłudze przewozu towarowego, której towarzyszą pomocnicze czynności faktyczne i prawne, służące prawidłowemu wykonaniu przewozu. Tego typu czynności są wykonywane przed, w trakcie, jak i po zakończeniu przewozu. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z dominującym poglądem doktryny i orzecznictwa, inne usługi związane z przewozem przesyłki, z pominięciem jej wysłania lub odbioru, nie mogą być samodzielnym przedmiotem umowy spedycji. Zobowiązanie do dokonania tego typu usług, które nie występuje w powiązaniu ze zobowiązaniem do wysłania lub odbioru przesyłki, stanowią co najwyżej innego typu umowę nazwaną (np. umowę składu, przechowania, zlecenia czy też umowę o dzieło).

Jaki jest katalog usług spedycyjnych?

Katalog usług spedycyjnych ma charakter otwarty. Spośród czynności spedycyjnych dokonywanych przed rozpoczęciem przewozu wskazać można przykładowo: udzielanie porad, zmierzenie i zważenie przesyłki, opakowanie przesyłki, sprawdzenie jej stanu, odpowiednie oznakowanie przesyłki, wyszukanie oraz wybór przewoźnika, przygotowanie listów przewozowych, zawarcie umowy przewozu z przewoźnikiem w imieniu zleceniodawcy, ubezpieczenie przesyłki, dostarczenie przesyłki do miejsca nadania do przewozu czy też dokonanie czynności ładunkowych. Do czynności spedycyjnych, dokonywanych w trakcie przewozu i po jego zakończeniu należą m.in.: uiszczanie opłat celnych, sprawdzanie stanu przesyłki, odbiór przesyłki, odbiór dokumentu przewozowego, przechowanie przesyłki do czasu jej podjęcia przez odbiorcę, wydawanie przesyłki odbiorcy, sporządzanie raportów i sprawozdań, czy też odbiór opakowań zwrotnych.

W czyim imieniu działa spedytor?

Spedytor działa w imieniu dającego zlecenie albo w imieniu własnym lecz na rachunek dającego zlecenie. W pierwszym przypadku czynność prawna dokonana przez przedstawiciela (spedytora) wywoła skutki prawne bezpośrednio w sferze reprezentowanego (dającego zlecenie). W drugim przypadku jego czynności prawne nie wywołują bezpośrednich skutków dla drugiej strony umowy spedycji, konieczne jest więc przelanie tych praw przez spedytora na dającego zlecenie. Zatem w obydwu wariantach spedytor występuje jako pełnomocnik albo zastępca pośredni i zazwyczaj nie jest wymieniony w dokumencie przewozowym.

Umowa spedycji a umowa przewozu

O ile wykonując umowę przewozu, przewoźnik jawnie występuje jako jego uczestnik to głównym przedmiotem zobowiązania spedytora nie jest przewóz przesyłki (choć spedytor może sam dokonać przewozu), lecz jego organizacja oraz wykonanie innych czynności związanych z przewozem. Jeżeli zatem przyjmuje on ofertę, w której mowa jest tylko o przewozie rzeczy, a żadne czynności nie wskazują na istnienie dodatkowych postanowień umownych, obejmujących usługi związane z przewozem, to umowa zawarta przez przyjęcie oferty jest umową przewozu, a nie umową spedycji. Samego przewozu przesyłki nie można zaliczyć do usług spedycyjnych.

Czy spedytor jest uczestnikiem przewozu towarów niebezpiecznych i powinien wyznaczyć doradcę ADR?

Kodeks cywilny nadaje umowie spedycji charakter pomocniczy w stosunku do umowy przewozu. Z tego względu przepisy dotyczące spedycji zostały umieszczone bezpośrednio po regulacji traktującej o umowie przewozu. Przyjęcie interpretacji, że spedytor nie uczestniczy w przewozie towarów niebezpiecznych oraz nie ma obowiązku wyznaczenia doradcy ADR  spowoduje konfrontację z odmiennym zdaniem inspektora podczas kontroli i nałożenie kary. Wybór wydaje się jednoznaczny, zwłaszcza, że wiedza i doświadczenie jakie oferuje doradca ADR z pewnością przełoży się na jakość świadczonych przez spedytora usług.

Niezależnie od kodeksu cywilnego, umowa ADR jednoznacznie definiuje nadawcę towarów niebezpiecznych: „Nadawca oznacza przedsiębiorstwo, które wysyła towary niebezpieczne, zarówno we własnym imieniu jak też w imieniu osoby trzeciej. Jeżeli operacja transportowa odbywa się na podstawie umowy przewozu, to za nadawcę uważa się to przedsiębiorstwo, które jest nadawcą zgodnie z umową przewozu”.

Spedytor, który w zależności od rodzaju umowy spedycji  działa  we własnym imieniu lub w imieniu osoby trzeciej, występuje jako nadawca towarów niebezpiecznych i w związku z tym zgodnie z przepisem 1.8.3.1 umowy ADR powinien wyznaczyć co najmniej jednego doradcę do spraw bezpieczeństwa przewozu towarów niebezpiecznych.  Ponadto, z dniem 31.12.2022 skończył się okres przejściowy dla firm, które występują wyłącznie jako nadawca i najpóźniej do tego dnia miały one termin na wyznaczenie doradcy ADR.

Obowiązek wyznaczenia doradcy nie dotyczy uczestników wykonujących przewóz towarów niebezpiecznych każdorazowo w ilościach mniejszych niż określone w umowie ADR.

Czy spedytor musi sporządzić roczne sprawozdanie z działalności przedsiębiorstwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych?

Spedytor, który uczestniczy w przewozie towarów niebezpiecznych każdorazowo w ilościach większych niż określone w umowie ADR ma obowiązek wyznaczenia doradcy ADR, który powinien przygotować roczne sprawozdanie z działalności przedsiębiorstwa w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych.

Jaka jest kara za niewyznaczenie doradcy?

Niewyznaczenie doradcy przez uczestnika przewozu towarów niebezpiecznych naraża przedsiębiorstwo na karę 5000 zł oraz na poważne skutki związane z niezapewnieniem bezpieczeństwa (zranienia osób, szkody materialne, zniszczenia środowiska i inne).